Այս հունվարի 17-ին Իրանի և Ռուսաստանի նախագահներ Մասուդ Փեզեշքիանը և Վլադիմիր Պուտինը Մոսկվայում ստորագրեցին «Համապարփակ ռազմավարական գործընկերության մասին» համաձայնագիր։ Իրանի արտաքին գործերի նախարար Աբբաս Արաղչին ռուսական «ՌԻԱ Նովոստի» պետական լրատվական գործակալության համար պատրաստված հոդվածում նախօրեին անդրադարձել էր համաձայնագրի կետերին՝ ասելով, թե փաստաթղթում ներառված է 47 հոդված։
Արաղչին համաձայնագիրն անվանել է «կարևոր հանգրվան, որը ոչ միայն ամրապնդում է երկկողմ հարաբերությունները, այլև հիմք է ապահովում տարածաշրջանային և գլոբալ զարգացումներում նորարարական դերակատարության համար», և հակիրճ նկարագրել դրա էությունը։ Իրանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարի խոսքով՝ փաստաթղթում առաջին տեղում տնտեսական համագործակցությունն է, իսկ «անվտանգության և պաշտպանության ոլորտում համագործակցության ամրապնդումը», ինչի մասին նույնպես խոսվում է փաստաթղթում, «ուղղված է ոչ թե սպառնալիքի, այլ ընդհանուր անվտանգության ամրապնդմանը և համամարդկային արժեքների պաշտպանությանը»։
Ընդ որում, հայտարարվում է, որ համաձայնագիրը չի պարունակում փոխադարձ պաշտպանական երաշխիքների մասին կետ, ինչպես նախատեսված է Մինսկի և Փհենյանի հետ Մոսկվայի պայմանագրերում։ Այդ մասին ասել է Ռուսաստանում Իրանի դեսպան Քազեմ Ջալալին՝ պատասխանելով իրանական «Իռնա» լրատվական գործակալության հարցին. «Այս համաձայնագրի բնույթը այլ է։ Նրանք (ռուս-բելառուսական և ռուս-հյուսիսկորեական պայմանագրերում – խմբ.) գործընկերային հարաբերություններ են հաստատել մի շարք ոլորտներում, որոնց առանձնապես չենք անդրադարձել։ Մեր երկրի անկախությունն ու անվտանգությունը, ինչպես նաև սեփական ուժերին ապավինելը չափազանց կարևոր են։ Մենք շահագրգռված չենք որևէ դաշինքի միանալու հարցում»։
Համաձայնագիրը կնքվել է 20 տարով։ Որոշ դիտորդներ նշում են, որ այն կարող է նույնքան անորոշ լինել, որքան «հարաբերությունների ճանապարհային քարտեզը», որը Իրանն ու Չինաստանը ստորագրել են 2021 թվականին։ Սակայն Ռուսաստանը լրջորեն է վերաբերվում Իրանի հետ հարաբերություններին. պետական լրատվամիջոցները լայնորեն լուսաբանել են Մասուդ Փեզեշքիանի այցը։
Վաշինգտոնում նշում են, որ Չինաստանի և Ռուսաստանի հետ Իրանի գործընկերությունը, չնայած Սիրիայում Բաշար ալ-Ասադի վարչակարգի տապալումից հետո Մերձավոր Արևելքում Թեհրանի դիրքերի թուլացմանը, պետք է հարուցի Արևմուտքի մտահոգությունը։
Այդ մասին, մասնավորապես, ասել է Բելֆերի կենտրոնի տնօրեն Մեգան Օ’Սալիվանը՝ պատասխանելով «Ամերիկայի ձայնի» հարցին՝ «Միջազգային հարաբերությունների խորհրդի» միջոցառման ժամանակ.
«Համաշխարհային իրադրության փոփոխությունը՝ համեմատած այն ժամանակի հետ, երբ 4 տարի առաջ Թրամփի առաջին ժամկետն ավարտվեց, Ռուսաստանի, Չինաստանի, Իրանի և Հյուսիսային Կորեայի միջև հարաբերությունների ամրապնդումն է։ Այդ միտումն այն ժամանակ գոյություն ուներ հիմնականում հռետորաբանության տեսքով։ Այժմ որոշակի հիմքեր կան իրական մտահոգության համար, թե որքան լուրջ են այդ երկրներն օգնում միմյանց, չնայած բոլոր տարբերություններին և երբեմն տարաձայնություններին։ Եվ դա կարող է ստիպել ԱՄՆ-ին և մեր դաշնակիցներին լրջորեն խորհել այն մասին, թե ինչ անսպասելի հանգամանքների կարող են բախվել այդ գործընթացի զարգացման դեպքում»։
Սակայն ԱՄՆ պետքարտուղարի նախկին տեղակալ Սթիվեն Բիգանը «Ամերիկայի ձայնի» հետ զրույցում նշել է, որ Փեզեշքիանը Պուտինի մոտ է գնում այն պահին, երբ նրանց հավատարիմ դաշնակից Սիրիայի բռնապետ Բաշար ալ-Ասադը տապալվել է։
«Հասկանալի է, որ մասամբ այս այցի նպատակը Ռուսաստանի և Իրանի միջև անվտանգության ոլորտում համաձայնագրի ստորագրումն է։ Արդեն կորցրել եմ Իրանի նախագահների Մոսկվա կատարած այցերի հաշիվը, այնպես որ այս մեկն էլ ինչ-որ արտասովոր բան չէ։ Բացի այդ, Իրանի նախագահն աննախանձելի վիճակում է։ Ընդամենը մեկուկես ամիս առաջ տապալվեց նրա «ընկերը»՝ Սիրիայի բռնապետ Բաշար Ասադը՝ չնայած Ռուսաստանի աջակցությանը։ Իրանը հիմա թուլացած է, և դա թուլացնում է Իրանի նախագահի դիրքերը Մոսկվայում նրա հանդիպումների ժամանակ։ Սակայն Ռուսաստանի դիրքը ևս աշխարհում սասանվել է Ասադի տապալման արդյունքում, և անվտանգության ոլորտում ռուսական ցանկացած խոստում այժմ ավելի քիչ արժեք ունի, քան թուղթը, որի վրա այն տպագրված է»։
«Ամերիկայի ձայնին» տված հարցազրույցում Սթիվեն Բիգանը նշել է, որ «ԱՄՆ ցանկացած վարչակազմի օրոք, և հատկապես նախագահ Թրամփի առաջին ժամկետին, Մերձավոր Արևելքում իրադրությունը ապակայունացնելու Իրանի փորձերը անպատասխան չեն մնացել։ Այն ժամանակ ևս Իրանը հատեց կարմիր գիծը, ինչին և նախագահ Թրամփն արձագանքեց»։
Նախկին դիվանագետը պարզաբանել է, որ նկատի ունի նախագահ Թրամփի որոշումը՝ ոչնչացնել Իրանի Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի կազմում գործող «Ալ Քուդս» հատուկ նշանակության ստորաբաժանման հրամանատար Քասեմ Սուլեյմանիին, որը սպանվեց 2020 թվականի հունվարին Իրաքում անօդաչուի գրոհի հետևանքով. «Սուլեյմանին ղեկավարում էր տարածաշրջանի մի շարք պետությունների ապակայունացմանն ուղղված գործողություններ։ Հիմա Իրանն այլևս նույնը չէ, շատ ավելի թույլ է, և երբ նախագահ Թրամփը ստանձնի պաշտոնը, կունենա Իրանի հետ փոխգործակցելու տարբերակների մեծ ընտրություն։ Չի բացառվում նաև Իրանի հետ պայմանավորվածությունների՝ նույնիսկ մերձեցման տարբերակը»։
Սթիվեն Բիգանի կարծիքով՝ Մոսկվայի, Պեկինի, Թեհրանի և Փհենյանի կողմից կազմակերպված այսպես կոչված «առանցքի» «մասնակից երկրներից յուրաքանչյուրը մտավախություն ունի, որ կարող է վերջինը լինել Վաշինգտոնի հետ գործարք կնքողների շարքում»։
«Այդ պատճառով իրանական կողմն անհանգստացած է, որ նախագահ Թրամփն իսկապես բանակցություններ կսկսի Պուտինի հետ Ուկրաինայում պատերազմի ավարտի շուրջ։ Իրանը սուր է զգում, որ այդ դեպքում կմնա ճամփեզրին, ուստի նրանք (Իրանի նախագահի Մոսկվա կատարած այցի ընթացքում – խմբ.) կփորձեն գործընկերությունը շարունակելու հավաստիացումներ ստանալ, ինչպես նաև հասկանալ իրենց անելիքը։ Հնարավո՞ր է, որ Իրանը լինի նրանցից առաջինը, ով կսկսի խոսել ԱՄՆ-ի հետ։ Այս հարցը թերևս հուզում է այդ «առանցքի» մյուս երեք մայրաքաղաքներից յուրաքանչյուրին»,- վստահ է նախկին դիվանագետը։
Իսկ առհասարակ, Սթիվեն Բիգանի խոսքով, Պուտինը «որևէ հարգանք չի տածում պայմանագրերում գրվածի նկատմամբ», ուստի ԱՄՆ պետքարտուղարի նախկին տեղակալը չի ակնկալում, որ Մոսկվայի և Թեհրանի միջև համաձայնագրի բոլոր կետերը կկատարվեն։
Այնուամենայնիվ, Իրանի հետ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունների հարցում կա մի թեմա, որը կարող է ապագայում տեղ գտնել նաև Մոսկվայի հետ Վաշինգտոնի շփումներում՝ իրանական ռեժիմի միջուկային ծրագիրը։ Մեգան Օ’Սալիվանը, պատասխանելով դրա վերաբերյալ «Ամերիկայի ձայնի» հարցին, կարծում է, որ առայժմ նման քննարկման հիմքեր չկան, բայց հետագայում կարող են ի հայտ գալ։
«Կարծում եմ՝ վաղ է խոսել այն մասին, որ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև Ուկրաինայում պատերազմի վերաբերյալ որևէ քննարկում կարող է ներառել Իրանի հարցը, թեպետ ամբողջությամբ չէի բացառի, որ ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը դեռ կարող են միասնական լինել Իրանի՝ միջուկային զենք ունեցող պետության վերածումը թույլ չտալու հարցում։ 2015 թվականին այս ըմբռնումը բոլոր բանակցությունների հիմնական մասն էր, բայց այդ ժամանակից ի վեր համաշխարհային լանդշաֆտը, իհարկե, շատ է փոխվել։ Թերևս, հիմա էլ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև կարող է փոխըմբռնում առաջանալ այս հարցում, եթե Իրանի թուլացումը, որի մասին խոսում էր Սթիվենը, մղի նրան միջուկային երկիր դառնալու որոշման»։
